<Trước khi học thì vẫn còn nghi ngờ ‘Sóng’ liệu có ‘thừa’ trong chương trình không. Nhưng khi đã học và đã phân tích rồi thì mới thấy nó hay như thế nào ❤ Bài thơ đáng nhớ của 2k3 đúng khum nhỉ? >
*** Trong thi đàn hiện đại Việt Nam, Xuân Quỳnh là một nữ thi sĩ thường đem đến những vần thơ rực lí tưởng, hoài vọng tuổi trẻ, nhưng phần lớn là trong bom đạn chiến tranh, giữa muôn vàn chết chóc. Giống như biết bao nhiêu thanh niên khác, ở nơi tuyến lửa, khi mà biết bao kỉ niệm êm đềm của tuổi thơ vọng về giữa những đợt bom Mĩ dội, nữ thi nhân cũng khát khao: ‘Tôi sẵn lòng đem hiến cả đời tôi/ Cho cát trắng và gió Lào quạt lửa’. Song, bên cạnh đó, cháy lên trong thơ Xuân Quỳnh còn là khát vọng hạnh phúc đời thường mà đong đầy lo âu, khiến ta thường hay bắt gặp trái tim người phụ nữ luôn lo lắng về sự mong manh hữu hạn của tình yêu. Trái tim ấy ủ ấm và khiến cho rất nhiều thi phẩm thăng hoa, mà tiêu biểu trong số đó là bài thơ “Sóng” - một nốt ngân nhạy cảm và tinh tế của Xuân Quỳnh.
*** “Sóng” được chắp bút năm 1967 - thời điểm mà Xuân Quỳnh có chuyến đi thực tế tại biển Diêm Điền (Thái Bình). Khi ấy, nhà thơ có thời gian nhìn lại chặng đường đã qua, để rồi hướng đến hạnh phúc trong tương lai mà viết nên bài thơ này. Đây là bài thơ tình duy nhất khép lại tập “Hoa dọc chiến hào” (xuất bản năm 1968). Với thể thơ ngũ ngôn hiện đại cùng cách ngắt nhịp linh hoạt, bài thơ đan cài khéo léo hình tượng sóng và hình tượng nhân vật trữ tình “em”, cho thấy những khám phá liên tục về sóng, cũng là khám phá của Xuân Quỳnh về vẻ đẹp của tình yêu đôi lứa trong tâm hồn người phụ nữ. Thông qua hình tượng “sóng”, tác giả bộc lộ khát vọng tình yêu và hạnh phúc, vượt lên thử thách của thời gian và sự hữu hạn của đời người.
*** Từ xưa đến nay, tình yêu luôn là “mảnh đất có cánh”, đủ sức bay bổng để khơi nguồn cảm hứng cho các nhà thơ. Ta nhớ mãi những câu thơ của Nguyễn Du, Hồ Xuân Hương từ thời trung đại, rồi cũng đắm chìm trong sự chếnh choáng men say với thơ tình Xuân Diệu… Còn Xuân Quỳnh, một nhà thơ nữ trưởng thành trong thời kì giải phóng dân tộc, đã thể hiện tình yêu của mình qua hình ảnh “sóng” - một sự tiếp nối và sáng tạo độc đáo trong định nghĩa về tình yêu, đã thêu dệt nên sắc điệu trữ tình cho bài thơ.
*** Lúc nhịp nhàng trầm lắng, khi sôi nổi ngân nga đầy mãnh liệt, sóng mang những xúc cảm đối lập của tình yêu đôi lứa:
Dữ dội và dịu êm
Ồn ào và lặng lẽ
Sông không hiểu nổi mình
Sóng tìm ra tận bể
Bài thơ mở ra với những câu thơ song hành trong phép liệt kê liên tiếp những trạng thái của sóng: lúc dữ dội, ồn ào trong cuồng phong bão tố, khi lặng lẽ, dịu êm giữa bể lặng trời êm. Sóng mang muôn vàn hình hài tâm trạng, tất cả đan cài vào nhau, ẩn dụ cho những cung bậc đối lập của người con gái. Tình yêu của người con gái thường đầy phức tạp bởi nó nảy nở và quẩn quanh mãi trong một tâm hồn mong manh, nhạy cảm, với nhu cầu được thấu hiểu và yêu thương. Có người từng ví trái tim của người con gái như một chiếc rương nhỏ, ở đó có những dữ dội, hờn ghen, giận dỗi, được giấu kín, nhưng cũng có cả những tình cảm ngọt ngào, say đắm, những quan tâm, yêu thương dịu dàng được bộc lộ. Qua cách ngắt nhịp linh hoạt, những trạng thái liên tục chuyển hóa trong nhau, cho thấy rằng, dù ở những đối cực thì tình yêu vẫn thăng hoa cảm xúc. “Sông không hiểu nổi mình”, nghĩa là không thể hiểu được sóng, nên sóng tìm ra “bể” - một chân trời mới, rộng mở hơn, thoát ra khỏi giới hạn nhỏ hẹp, như một quy luật tất yếu của tự nhiên. Tình yêu trong trái tim người con gái cũng vậy, nó không chấp nhận sự chật chội và luôn luôn mong mỏi sự đồng cảm, sẻ chia. Yêu trước tiên là tự nhận thức về mình, từ đó tình yêu mới nâng cánh tâm hồn, đưa con người đến bến bờ tự do và bao dung hơn. Cụm từ “tìm ra tận bể” thể hiện được khát vọng được kiếm tìm hạnh phúc, tách hẳn ra khỏi những quan niệm phong kiến đã hàng trăm năm nay bó buộc người con gái.
*** Tìm ra bể lớn là tìm ra đại dương tình yêu, ở đó sóng được đồng nhất hóa với những nối khát vọng chưa bao giờ ngừng tắt:
“Ôi con sóng ngày xưa
Và ngày sau vẫn thế
Nỗi khát vọng tình yêu
Bồi hồi trong ngực trẻ”
Con sóng từ muôn năm trước cho đến nghìn năm sau vậy, vẫn đi từ sông ra bể, giống như khát vọng tình yêu nơi trái tim - muôn thuở, vĩnh viễn, mãi mãi tươi xanh trong tâm hồn, luôn luôn bồi hồi trong ngực trẻ. Trong quan điểm của Xuân Quỳnh và biết bao nhà thơ khác, tình yêu là tạo phẩm vô giá, thiêng liêng của tuổi trẻ, và nó lung linh, nồng nàn nhất khi tuổi còn thanh xuân:
Hãy nhìn đời bằng đôi mắt xanh non.
Hãy để trẻ con nói cái ngon của kẹo.
Hãy để cho bà nói má thơm của cháu.
Hãy nghe tuổi trẻ ca ngợi tình yêu.
Bên cạnh đó, tình yêu còn dành cho những người trẻ lòng, vì nó có khả năng tái sinh và trẻ hóa con người, hàn gắn những thương đau và đưa con người vượt qua mọi đổ vỡ. Như một minh chứng cho sức mạnh diệu kì đó, mối tình của nhà thơ Louis Aragon - cánh chim đại bàng trên bầu trời văn học Pháp với người vợ của mình, Elsa Triolet, đã trở thành một tình yêu huyền thoại trong lịch sử nhân loại. Elsa như đã tái sinh cuộc đời của Aragon si tình, nên ông viết rằng:
“Ngày gặp em mới thật có đời anh
Em đã chặn lối điên cuồng thê thảm
Em đã chỉ cho anh vùng tươi thắm
Chỉ nảy mầm khi ý tốt gieo lên.” (“Đôi mắt Elsa”)
Bằng giọng thơ tha thiết, Xuân Quỳnh thể hiện niềm tin rằng tình yêu luôn bí ẩn, song cũng ánh lên vẻ đẹp lạ kì, làm nên sức sống cho con người.
*** Đứng trước muôn trùng đại dương, người con gái đau đáu trong mình câu hỏi về nguồn gốc của sóng, khiến hình tượng nhân vật trữ tình “em” trực tiếp xuất hiện:
“Trước muôn trùng sóng bể
Em nghĩ về anh, em
Em nghĩ về biển lớn
Từ nơi nào sóng lên?”
Giọng thơ như ngừng lắng lại trong lời thơ mang tính chất dộc thoại nội tâm, kết hợp với điệp ngữ “em nghĩ”. Đúng theo quy luật tâm lí tự nhiên trong thế giới tình cảm của con người, người con gái thường nghĩ về đối phương trước khi nghĩ về bản thân mình, nghĩ về tình yêu của hai ta: “Em nghĩ về anh, em”. Nhân vật trữ tình “em” còn nghĩ về biển lớn, nghĩa là về tình yêu lứa đôi muôn đời, giữa biển lớn tình yêu của nhân loại. “Em” đã nhận thức rõ hơn về sự huyền diệu của tình yêu thật khó có thể tách bạch được đâu là nhịp chảy mạnh mẽ của sóng, đâu là nhịp đập rạo rực của trái tim.
*** Những câu hỏi cứ liên tiếp dồn dập trong tâm trí người con gái ấy. Dường như chính nhà thơ cũng bất lực trong cuộc hành trình kiếm tìm câu trả lời cuối cùng:
“Sóng bắt đầu từ gió
Gió bắt đầu từ đâu
Em cũng không biết nữa
Khi nào ta yêu nhau?”
Lời thơ Xuân Quỳnh hồn nhiên khi lí giải nguồn gốc của sóng như những gì nhìn thấy được : nhờ gió thổi mà sóng lên. Thế nhưng, gió là vô hình, và mỗi chúng ta chẳng bao giờ tìm ra đích khi nào tình yêu hình thành, cũng như Hàn Mặc Tử từng viết:
Xin hãy làm thinh chớ nói nhiều
Để ngay dưới đáy nước hồ reo
Để nghe tơ liễu run trong gió
Và để nghe trời giải nghĩa yêu. (“Đà Lạt trăng mờ”)
Dù đã ra đến bao la biển rộng, sóng vẫn chưa thể hiểu nổi mình, hay ‘em’ vẫn chưa thể hiểu được chính bản thân. Bởi lẽ, tình hoàn toàn thuộc về trực cảm, ta không thể phân tích, không thể soi chiếu dưới lăng kính của sự suy lý. Nhà toán học nổi tiếng Pascal nói rằng: ‘Trái tim có lí lẽ của riêng nó mà lí trí không bao giờ đặt chân đến được”, hay Ambe Einstein - bộ óc vĩ đại nhất của tki 20 cũng từng khẳng định : ‘Trong ngôi nhà của tình yêu, hành khất cũng được đỗi đãi như Thượng đế’. Có thể nói, tìm về ngọn nguồn của những con sóng, hay của tình yêu thì chỉ là một ‘cái cớ’ để Xuân Quỳnh hát ca về tình yêu của chính mình và biết bao người con gái khác.
*** Ban đầu chỉ là những cơn sóng nhỏ vỗ nhẹ vào bờ, dần dần, con sóng mỗi lúc một mạnh mẽ, và rồi như một lẽ tất yếu, cơn sóng như nỗi nhớ, bỗng cuộn trào mãnh liệt:
“Con sóng dưới lòng sâu
Con sóng trên mặt nước
Ôi con sóng nhớ bờ
Ngày đêm không ngủ được
Lòng em nhớ đến anh
Cả trong mơ còn thức”
Con sóng mang muôn vàn hình hài trạng thái, lúc ẩn mình dưới lòng biển, lòng sông, lúc rào rào cuôn lên trên mặt nước, song luôn có một điều cố định trong mỗi con sóng: nỗi nhớ bờ. Nỗi nhớ ấy da diết, bao trùm cả tầng sâu bể rộng bể rộng của không gian và trải dài theo quỹ đạo ngày đêm của thời gian. Điệp từ “sóng” được sử dụng xuyên suốt ba câu thơ, gợi ấn tượng về những đợt sóng cuồn cuộn gối lên nhau, hối hả vươn tới bờ, như nỗi nhớ cồn cào mãnh liệt của người con gái. Nỗi niềm nhớ nhung của người con gái trong tình yêu được Xuân Quỳnh bộc lộ trực tiếp, nó còn vượt qua ranh giới của ý thức để hòa vào tiềm thức, vô thức, để rồi chiếm lĩnh cả những giấc mơ. Xuân Quỳnh không phải là thi sĩ đầu tiên viết về nỗi nhớ này, mà từ muôn thuở xa xưa, ca dao dân ca đã diễn ta những tình cảm thiết tha say đắm của người con gái khi đang chìm trong miền nhung nhớ người yêu:
“Nhớ chàng như mảnh trăng đầy
Đêm đêm vầng sáng hao gầy đêm đêm”
Dọc theo chiều dài lịch sử thi ca Việt Nam, cho đến thế kỉ thứ 20, những câu thơ của Nguyễn Bính vẫn làm rung động trái tim biết bao con người đang yêu:
“Lòng thấy giăng tơ một mối tình.
Em ngừng thoi lại giữa tay xinh.
Hình như hai má em bừng đỏ,
Có lẽ là em nghĩ đến anh.” (“Mưa xuân”)
Còn với bài thơ “Sóng”, bằng việc viết dư ra thêm hai dòng thơ ở khổ thơ thứ 5, Xuân Quỳnh đã diễn tả một nối nhớ dạt dào như tràn ra trên bề mặt câu chữ, luôn luôn thường trực trong từng khoảnh khắc yêu và sống.
*** Giờ đây, trái tim của người con gái không còn vòng vo, úp mở, gửi gắm tâm tư vào con sóng nữa, mà nó đã cất lên những tiếng lòng của tình yêu, của sự thủy chung, son sắt:
“Dẫu xuôi về phương bắc
Dẫu ngược về phương nam
Nơi nào em cũng nghĩ
Hướng về anh - một phương”.
Nhà thơ sử dụng các cặp từ trái nghĩa “xuôi” - “ngược”, các từ chỉ phương hướng đối nghịch Bắc - Nam, qua đó diễn tả những thử thách trong tình yêu, không chỉ về khoảng cách địa lý, mà còn cả những trắc trở, lo toan giữa dòng đời ngược xuôi, bộn bề. Song, chính cách nói giả thiết (“dẫu”), kết hợp cùng nghệ thuật nói ngược (“xuôi về phương bắc”, “ngược về phương nam), đã chứng minh rằng cánh cửa tình yêu mở ra nhiều hướng và mãi mãi vững vàng, bền chặt, dù cho là ở miền Bắc hậu phương hay ở miền Nam tiền tuyến. Ở dòng thơ thứ ba, dấu ngạch ngạng nghệ thuật được vận dụng khéo léo, góp phần khiến lời thơ mang âm điệu mạnh mẽ, dứt khoát, đồng thời thể hiện niềm tin mãnh liệt của người con gái vào lòng chung thủy của chính mình. Qua đó, ta còn hiểu rõ hơn vẻ đẹp của tình yêu lứa đôi giữa những trở ngại, khắc nghiệt của một thời chiến tranh đạn lửa, như nhà thơ Phạm Tiến Duật từng tái hiện trong bài thơ “Trường Sơn đông, Trường Sơn tây”:
“Cùng mắc võng trên rừng Trường Sơn
Hai đứa ở hai đầu xa thẳm
Ðường ra trận mùa này đẹp lắm
Trường Sơn Ðông nhớ Trường Sơn Tây.”
*** Nhà thơ Xuân Quỳnh viết bài thơ “Sóng” vào năm 1967, khi bà đã từng nếm trải đổ vỡ trong tình yêu. Song, người phụ nữ tha thiết yêu đời ấy vẫn ấp ủ biết bao hi vọng, vẫn tin vào tình yêu, tin vào hạnh phúc trong tương lai:
“Ở ngoài kia đại dương
Trăm nghìn con sóng đó
Con nào chẳng tới bờ
Dù muôn vàn cách trở”
Những con sóng ở đại dương dù gió xô bão táp tới những phương trời xa xôi, lạ lẫm nào thì cuối cùng sóng vẫn trở về với bờ. Hình ảnh ẩn dụ ấy đã giúp người đọc nhận ra rằng hành trình đến với tình yêu, hạnh phúc chưa bao giờ dễ dàng:
“Có bao giờ sông chạy thẳng đâu em
Sông lượn khúc lượn dòng rồi đến biển” (Vũ Quần Phương)
Sóng vượt qua mọi trở ngại để đến với bờ, giống như nhân vật trữ tình “em” bước qua mọi gian khó để có được hạnh phúc. Một tình yêu chân chính từ con tim luôn đưa con người tới những chân trời mới. Ngay cả khi trải qua sóng gió thời đại, phải đối diện với sự hận thù, với những mất mát từ cái chết, tình yêu vẫn tiếp thêm sức mạnh cho những người còn sống. Điều đó từng được minh chứng qua bài thơ “Quê Hương” của Giang Nam, viết về mối tình của một chàng trai và cô gái hàng xóm. Sau những năm tháng tuổi thơ trong sáng, tinh nghịch, khi Cách mạng bùng lên, chàng trai nghe theo tiếng gọi Tổ quốc mà lên đường ra trận, chiến đấu quên mình vì nước nhà; nhưng khi anh trở về, cô gái đã hi sinh. Từ đó, Giang Nam viết:
“Xưa yêu quê hương vì có chim có bướm
Có những ngày trốn học bị đòn roi…
Nay yêu quê hương vì trong từng nắm đất
Có một phần xương thịt của em tôi”
Có thể thấy, tình yêu nói chung và tình yêu của người con gái nói riêng không hề mất đi mà nó chỉ trở nên rộng mở hơn, cao thượng hơn, bền bỉ hơn.
*** Tiếp nối những câu thơ về sự vĩnh cửu lại là những dòng suy tư, trăn trở của nhà thơ về sự mong manh, về sương khói của tình yêu giữa không gian thời gian bất biến:
“Cuộc đời tuy dài thế
Năm tháng vẫn đi qua
Như biển kia dẫu rộng
Mây vẫn bay về xa”
Đứng trước biển , trước sự vô hồn, vô tận của biển cả, sự vô thủy, vô chung của thời gian, con người cảm thấy rợn ngợp và lo âu, cho nên giọng thơ quãng này như chùng xuống, lắng đọng, đầy chiêm nghiệm. Hai chữ “Cuộc đời” cất lên ngay đầu câu như một tiếng thở dài - tiếng thở mỏi mệt của những con người đang trải qua những mất mát, đổ vỡ, không tìm thấy ánh sáng của tương lai. Những lúc như vậy, cuộc đời bỗng dài biết mấy. Song, cái mầm sống le lói của tình yêu không hề bị bào mòn mà với tất cả sức mạnh diệu kì của mình, nó đã trở thành điểm tựa, thành cứu cánh cho cuộc đời con người, nâng bước ta về phía cánh cửa của tương lai.
*** Như vậy, chén rượu thơ mà Xuân Quỳnh rót ra trên bề mặt câu chữ đã gặp gỡ với bao nỗi lòng đang hướng đến yêu thương và chia sẻ. Đó là khát vọng hạnh phúc, tình yêu, đã chinh phục được thử thách của thời gian và sự hữu hạn của đời người:
“Làm sao được tan ra
Thành trăm con sóng nhỏ
Giua biển lớn tình yêu
Để ngàn năm còn vỗ.”
Ở nơi đại dương mênh mông, những con sóng tan ra nơi bờ cát nhưng rồi lại tiếp tục sinh sôi trong muôn ngàn con sóng khác. Tình yêu của cá nhân con người cũng như vậy, nó không chỉ tồn tại ở một đời, một kiếp mà sẽ hòa vào biển lớn tình yêu của nhân loại, từ đó hát lên khúc ca tình yêu nơi trái tim con người. Ba chữ “được tan ra” kết hợp với câu hỏi tu từ, thể hiện một cái tôi đã gạt bỏ những ích kỉ, cá nhân để mong muốn được sống trọn vẹn với tình yêu, được dâng hiến cuộc đời cho tình yêu thương chung, rộng lớn hơn.
*** “Sóng” là bài thơ tình rất giàu giá trị nội dung và nghệ thuật. Những thủ pháp nghệ thuật như nhân hóa, ẩn dụ, so sánh, đối lập được vận dụng cùng thể thơ ngũ ngôn giàu nhịp điệu…, tất cả đã thể hiện được những gì tinh tế và đẹp đẽ nhất của tâm hồn người phụ nữ, một trái tim nhạy cảm luôn khao khát yêu thương. Nhịp điệu của sóng, nhịp điệu của tâm hồn đã làm hiện lên một vẻ đẹp rất nữ tính của Xuân Quỳnh, một vẻ đẹp giàu lòng trắc ẩn và suy tư. Trong thơ Xuân Quỳnh không hề có dấu vết của lễ giáo gia phong, không có những quan niệm khép mình của Phương Đông xưa , cũng không có cái táo bạo của phương Tây hiện đại. Những gì trong thơ Xuân Quỳnh lại là sự tự do, là cái vĩnh hằng trong tình yêu của một người phụ nữ hiện đại, với tất cả tâm tình chảy ra từ suối nguồn vô tận của yêu thương.
*** “Sóng” không mang lối tư duy về mối quan hệ giữa các hình ảnh đối lập trong tự nhiên như trong Đường thi (đối lập giữa những biểu hiện bên ngoài và tính chất bên trong), mà tứ thơ của nó những mặt đối lập ở bên trong của tâm trạng của người đang yêu. Bởi thế, bài thơ vẫn như rì rào tiếng sóng, tiếng của tình yêu sau bao năm tháng, nó vẫn cất lên đầy say đắm, vẫn chảy hoài , chảy mãi cho tâm sự và khát vọng bất tử hóa tình yêu của muôn người ở muôn thế hệ.
<3_banhmithiu_
