Điện ảnh so với nghệ thuật video: Định nghĩa một phương tiện

Tối qua tao xem phim Samsara (2011) của thằng , cái phim gọi là "tài liệu" ấy, xong giờ não tao cứ chạy vù vù không ngừng nghỉ về cái sự khác biệt trong tiêu đề bài viết này. Tao để "tài liệu" trong ngoặc kép, vì gọi phim này là phim tài liệu thì đúng là chưa đủ để diễn tả hết chiều sâu và ý nghĩa của thể loại phim này. Samsara là phim du ký không lời dẫn, quay ở 25 nước trong suốt 5 năm. Phim chỉ dùng nhạc và hình ảnh phim 7mm cực đẹp để khám phá những chủ đề về tâm linh và tâm hồn con người, tìm kiếm cả ở những nơi bẩn thỉu, khốn khổ nhất và ở những nơi linh thiêng nhất trên thế giới. Có cảnh dàn dựng, có cảnh tự nhiên, và thậm chí có vài cảnh còn bước sang cả siêu thực nữa. Samsara không hẳn là phim tài liệu mà nó giống như một bài thiền dẫn dắt, đưa người xem đi qua những hình ảnh liên quan và tương phản, thường được ghi lại ở những nơi cách xa hàng nghìn cây số. Bỏ qua tuyên ngôn nghệ thuật đi, phim thì đẹp tuyệt vời, ai thích quay phim xuất sắc thì nhất định phải xem.

Nhưng cái ám ảnh tao không phải là hình ảnh đẹp của phim mà là cấu trúc bên trong của nó. Samsara không theo mô típ câu chuyện truyền thống mà hầu hết khán giả mong đợi ở một bộ phim. Nó chỉ đơn giản là dẫn dắt người xem bằng hình ảnh của nó, một phong cách không xây dựng lên cao trào và kết thúc mà chỉ khám phá và tưởng tượng. Xem phim này, tao thấy nó giống như một tác phẩm nghệ thuật video hơn là một "bộ phim", mà nghệ thuật video cũng là một thể loại nghệ thuật thị giác mà tao đặc biệt thích. Samsara cứ như thể thuộc về một phòng trưng bày nghệ thuật, đặt cạnh bức tranh "Nụ hôn" (1963) của Andy Warhol hay những tác phẩm tương tự . Thực ra, Samsara làm tao nhớ đến "Bảy trí thức trong rừng trúc", tác phẩm của một nghệ sĩ video Trung Quốc tên là Dương Phúc Đông. Cả "Bảy trí thức" và Samsara đều khám phá những chủ đề về tâm linh con người, sự ra đời và mối quan hệ với công nghệ và môi trường bằng cách làm phim tương tự, chậm rãi và không có lời thoại. Những điểm tương đồng nổi bật giữa hai tác phẩm này khiến tao tự hỏi, tại sao Samsara lại được quảng cáo là "phim tài liệu" thay vì là một tác phẩm "nghệ thuật video"? Cái gì làm cho tác phẩm này hợp hơn để trưng bày ở phòng tranh, và tác phẩm kia hợp hơn để chiếu ở rạp?

Những câu hỏi này có thể được mở rộng hơn nữa, và đó là điều tao hy vọng chúng ta có thể thảo luận. Ví dụ, tại sao các đạo diễn siêu thực/nghệ thuật lại tự coi mình là "nhà làm phim" chứ không phải là "nghệ sĩ thị giác", và hơn nữa, tại sao "nghệ sĩ thị giác" lại không gọi mình là "nhà làm phim"? Ví dụ, tại sao chúng ta coi "Eraserhead" của Lynch là "phim" chứ không phải là "nghệ thuật video", và những đặc điểm nào làm cho nó thuộc loại này hơn là loại kia? Tại sao phương tiện phân phối cho hai hoạt động nghệ thuật có vẻ liên quan này lại khác biệt đến vậy? Tại sao phim không được coi là "mỹ thuật" nữa?

Tao cũng không có nhiều câu trả lời cho những câu hỏi này, nhưng tao tò mò muốn biết các bạn nghĩ gì. Cá nhân tao, tao thấy khó mà phân biệt được sự khác nhau giữa hai loại hình này, nhưng có lẽ ai đó có thể giải thích cho tao sự khác biệt nằm ở đâu. Cuối cùng, các bạn đã xem những bộ phim nào đã thay đổi nhận thức của các bạn về "phim" như một phương tiện? Các bạn đã xem hoặc nghe thấy điều gì đã ảnh hưởng đến các bạn để thay đổi định nghĩa về một "bộ phim" có thể là gì?

tl;dr: Sự khác biệt giữa phim và nghệ thuật video là gì? Bạn đã xem/đọc/nghe thấy điều gì khiến bạn cảm thấy như vậy?