* Hồi í đọc ở đâu trên FB mà người ta bảo bài hát ‘Mặt trời của em’ (Phương Ly) cứ bị hợp với truyện LLSP í…, và tui cảm thấy đúng thật :>
MỞ BÀI: Nhà văn Ai-ma-tốp từng nhận định: “Văn học là tấm gương phản ánh xã hội, nó xuất phát từ xã hội và hướng đến xã hội”. Dù sáng tác ở thể loại nào, viết về đề tài nào, tại thời điểm nào, các tác giả văn học đều lấy nguồn cảm hứng và chất liệu từ thực tế đời sống. Nhưng mỗi người lại mang một cái nhìn khác nhau, có thể chân thực, có thể tinh tế hay lãng mạn của một tâm hồn nghệ sĩ và họ đưa vào những sáng tạo độc đáo để in lại dấu ấn riêng. Với văn học giai đoạn 1954-1975, ta thấy nổi bật là dấu ấn đậm nét của những tác phẩm viết về cuộc sống với bầu không khí phấn khởi, hăng say xây dựng đất nước thời đại mới ở miền Bắc. Với những nét đặc sắc về nội dung và nghệ thuật, truyện ngắn “Lặng lẽ Sa Pa” của nhà văn Nguyễn Thành Long chứa đựng một dấu ấn đậm sâu, một ánh sáng đẹp đẽ, lung linh, tạo cho người đọc những rung cảm trong sáng, mới mẻ.
HOÀN CẢNH SÁNG TÁC:
“Chín năm làm một Điện Biên
Nên vành hoa đỏ nên thiên sử vàng”
Khi cuộc kháng chiến chống Pháp đã kết thúc thắng lợi vào năm 1954, miền Bắc được giải phóng và bắt tay vào công cuộc xây dựng xã hội chủ nghĩa trong niềm hân hoan, phấn khởi, dạt dào tình yêu quê hương đất nước của nhân dân. Nhiều tác giả đã đi tới các miền đất xa xôi của Tổ quốc để trải nghiệm và sáng tác, như Tố Hữu, Nguyễn Khải, Nguyễn Minh Châu, Nguyễn Tuân, lên miền núi, đến với nhà máy, nông trường… Còn Nguyễn Thành Long, năm 1970, ông lại có chuyến công tác thực tế ở vùng núi cao Tây Bắc. Tác phẩm “Lặng lẽ Sa Pa” chính là thành quả từ chuyến đi tới miền đất Sa Pa lặng lẽ, chỉ có cỏ gai và sương mù, qua cái nhìn tinh tế, sâu lắng mà tràn đầy tự hào, hạnh phúc của nhà văn. Đến với truyện ngắn này, ta không chỉ say sưa ngây ngất trong men say trữ tình lãng mạn của thiên nhiên nên thơ, mà còn thán phục những con người âm thầm làm việc, quên mình vì cống hiến cho Tổ quốc.
NHAN ĐỀ: “Lặng lẽ Sa Pa” - một nhan đề đặc biêt, ngắn gọn mà sâu sắc. Tác giả đã sử dụng đảo ngữ, “lặng lẽ” được đưa lên trước nhằm nhấn mạnh, gây ấn tượng về sự yên tĩnh, gợi đến sự nghỉ ngơi của Sa Pa. Nhan đề vừa góp phần thể hiện chủ đề của tác phẩm (trong cái lặng im của Sa Pa, có những con người âm thầm làm việc, ngày đêm cống hiến sức mình cho đất nước), vừa hàm chứa tình cảm mà nhà văn gửi gắm.
CỐT TRUYỆN: đơn giản mà tự nhiên. Tình huống bắt đầu từ một chuyến xe với điểm đến Lai Châu. Khi dừng chân ở Sa Pa, bác lái xe, cô kĩ sư và ông họa sĩ đã gặp gỡ người thanh niên làm ở trạm khí tượng trên đỉnh núi Yên Sơn. Một anh thanh niên mới nhìn tưởng “cô độc nhất thế gian” nhưng thế giới tâm hồn thật phong phú, sôi động. Một cô gái hồn nhiên, trẻ trung, dám bỏ phố phương phồn hoa để đến núi cao rừng thẳm công tác. Một ông hạo sĩ sắp về hưu nhưng cháy bỏng khát vọng sáng tạo nghệ thuật. Họ đã sửng sốt và xúc động thực sự trước vẻ lặng im cảu vùng đất này toát lên từ cuộc sống lao động bình dị, thân thương. Cuộc gặp mặt, trò chuyện tình cờ đã để lại trong lòng người đọc nhiều dư vị, làm nên cái tứ đầy chất thơ với một chủ đề nổi bật, cũng đượm chất trữ tình.
KQUAT VỀ CHẤT THƠ: Truyện có dáng dấp như một bài thơ, chất thơ bàng bạc xuyên suốt tác phẩm, từ phong cảnh đẹp thơ mộng của thiên nhiên núi cao đến hình ảnh những con người xuất hiện ở nơi đây.
THIÊN NHIÊN SA PA: Nhà văn hướng ngòi bút mà điểm tô vài nét về cảnh sắc thiên nhiên Tây Bắc, rồi đến cái đẹp tĩnh mịch, mê hồn của Sa Pa, khiến người đọc không khỏi bâng khuâng, xao xuyến. Sa Pa bắt đầu với những rặng đào, hiện ra với cái nắng “đốt cháy rừng cây”, “những cây thông chỉ cao quá đầu rung tít trong nắng”. Cây hoa tử kinh được miêu tả bằng bút pháp nhân hóa ngộ nghĩnh, như cậu bé tinh nghịch “nhô cái đầu màu hao cà lên nền màu xanh của rừng”. Người đọc hẳn ngỡ ngàng trước bầu trời xanh bao la, những đám mây mang vẻ kì thú và đáng yêu: “mây bị nắng xua, cuộn tròn lại từng cục, lăn trên vòm lá ướt sương, rơi xuống đường cái, luồn cả vào gầm xe”. Chỉ vài nét chấm phá, điểm xuyết như trong thơ cổ, cùng nghệ thuật nhân hóa độc đáo, đặc sắc, tác giả nhanh chóng khắc họa bước tranh quang cảnh Sa Pa không hề dữ dội đèo cao, vực thẳm, dốc đá trơ trọi mà mang vẻ trong trẻo, tươi xanh, trẻ đẹp như một sơn nữ, thấp thoáng trong làn sương mờ ẩn vừa hữu tình, vừa khơi gợi đam mê khám phá. Vẫn với ngôn ngữ trong sáng, câu văn như có đường nét, màu sắc, hình khối kì diệu, Nguyễn Thành Long một lần nữa làm bật lên vẻ rực rỡ của nắng Sa Pa chiếu sáng những con đèo: “ nắng mạ bạc cả con đèo, đốt cháy rừng cây hừng hực như một bó đuốc lớn”. Cái tài của Nguyễn Thành Long là ông đã khéo léo để bức tranh thiên nhiên Sa Pa được cảm nhận bởi người đọc, bởi du khách với nhiều tâm trạng, nhiều trải nghiệm khác nhau. Đọc truyện ngắn này, ta như lặng lẽ đi theo bước chân của các vị du khách, rời xa phố phường Hà nội chật chội, rời xa dòng người đông đúc, nhộn nhịp, rời cuộc sống hối hả, ồn ào để đến với thiên nhiên núi cao thắm xanh, trong trẻo, êm ái và mơ mộng.
ANH THANH NIÊN: Trước hết, người thanh niên mang những phẩm chất của một con người lao động bình dị, đẹp đẽ nhưng lại khuất lấp vào mây mù bạt ngàn và cái lặng lẽ muôn thuở của Sa Pa. Vẻ đẹp đầu tiên ta thấy ở anh là tình yêu nghề, đam mê và say sưa với công việc của mình. Là một chàng trai 27 tuổi - ở cái tuổi trẻ sung sức và khát khao trời rộng, anh tự nguyện nhân công tác khí tượng. Tuy đó là một công việc đòi hỏi sự tỉ mỉ, cần mẫn, chính xác và phải có tinh thần trách nhiệm cao, anh thanh niên lại dành một tình yêu nồng nhiệt cho nó, hào hứng kể về công việc của mình với mọi người: “Cháu ở đây có nhiệm vụ đo gió, đo mưa, tính mây, đo chấn động mặt đất, dự vào việc báo trước thời tiết hàng ngày, phục vụ sản xuất, phục vụ chiến đấu”. Trong anh luôn tràn ngập niềm tự hào, thích thú với nhiệm vụ, với những máy móc, với việc anh có thể làm tốt: “Ban đêm, không nhìn máy, cháu nhìn gió lay lá hay nhìn trời, thấy sao nào khuất, sao nào sáng, có thể nói được mây, tính được gió”. Làm việc một mình, không có ai dám sát, thúc giục, anh vẫn luôn tự giác, tận tụy suốt mấy năm ròng rã ghi và báo “ốp” đúng giờ, dẫu mưa tuyết lạnh thấu da thấu thịt đến nhường nào. Và anh đã sống thật hạnh phúc khi được biết do kịp thời phát hiện đám mây khô mà anh đã góp vào chiến thắng của không quân ta trên bầu trời Hàm Rồng. Anh chàng hiểu rõ được ý nghĩa công việc mình làm: “Khi ta làm việc, ta với công việc là đôi, sao gọi là một mình được? Huống chi công việc cảu cháu gắn liền với bao anh em đồng chí dưới kia, công việc của cháu gian khổ thế đấy, chứ cất nó đi, cháu buồn đến chết mất!”. Dù điều kiện thiếu thốn cả về vật chất lẫn tinh thần, người thanh niên ấy vẫn ham mê công việc, vẫn biết lo toan, sắp xếp cuộc sống ổn định, ngăn nắp, gọn gàng. Anh tìm thú vui nhờ nuôi gà, trồng hoa, đọc sách. Thỉnh thoảng, anh xuống đường, tìm gặp bác lái xe, cùng hành khách trò chuyện, cho thỏa nỗi “thèm người”, cho nguôi nỗi nhớ nhà, với bớt cô đơn. Chàng trai trẻ tuổi ấy còn đáng mến ở lòng hiếu khách, nhiệt tình và sự quan tâm chu đáo. Niềm vui đón khách dạt dào trong anh, toát lên qua nét mặt, cử chỉ và những hành động ấm áp. Người con trai đáng mến ấy lại cảm thấy những đóng góp của mình còn nhỏ bé, bình thường nên anh ngượng ngùng khi ông họa sĩ già cầm bút phác họa chân dung anh vào cuốn sổ tay. Con người khiêm tốn ấy háo hức giới thiệu về những người đáng vẽ hơn anh - những người cùng sống trong thế giới miệt mài lao động như anh.
ÔNG HỌA SĨ: Dù không phải nhân vật chính nhưng ông họa sĩ lại gây ấn tượng sâu đậm bởi ông mang cái nhìn, những ý nghĩ, sự quan san của một tâm hồn người nghệ sĩ tinh tế, nhạy cảm về cuộc sống, về nghệ thuật. Ở cái tuổi già, trái tim người nghệ sĩ này bỗng như trẻ lại, ông quyết định lên miền núi, tìm cảm hứng sáng tác, cho thỏa đam mê nghệ thuật cháy bỏng của mình. Ngay phút đầu gặp anh thanh niên, bằng sự từng trải, họa sĩ già xúc động và bối rối: “Một nét thôi đủ khẳng định một tâm hồn, khơi gợi một ý sáng tác, một nét mới đủ là giá trị của một chuyến đi dài”. Ông muốn ghi lại hình ảnh anh thanh niên, nhưng ông không muốn chỉ đơn thuần phác họa vẻ ngoài, mà bức tranh của ông phải “cho người xem hiểu được anh ta, mà không phải hiểu như một ngôi sao xa”, và làm sao cho “đặt được chính tấm lòng của một nhà họa sĩ vào bức tranh đó”. Một trái tim nghệ thuật, thôi thúc ông phải vẽ, bắt ông suy nghĩ về những thứ đã làm và chưa làm được hay những điều ông dám nghĩ mà chưa dám làm. Có thể nói rằng, ông hạo sĩ như hóa thân bằng xương thịt của một tuyên ngôn nghệ thuật qua truyện ngắn này.
CÔ KỸ SƯ: Như một nét điểm xuyết nhẹ nhàng, duyên dáng mà đằm thắm, lãng mạn, cô kỹ sư đem đến một tia sáng riêng với những suy ngẫm và cảm nhận của cô về cuộc sống, về công việc. Đây là cô gái chỉ vừa tốt nghiệp nhưng đã tình nguyện lên Lai Châu công tác, dám rời Hà Nội, bỏ lại sau lưng “mối tình đầu nhạt nhẽo”. Bước qua cuộc đời học trò chật hẹp, bước vào cuộc sống bát ngát mới tinh, cô háo hức, khao khát đất rộng trời cao nhưng dường như trong cô còn chút lo lắng và lạ lẫm. Qua cuộc gặp gỡ tình cờ đáng nhớ với người thanh niên, cô mới “bàng hoàng” và quan trọng hơn là tự tin vững bước trên con đường cô đã lựa chọn. Giờ phút chia tay cũng là khoảnh khắc trong cô kỹ sư nảy nở và bừng dậy tình cảm hàm ơn, lưu luyến, những tình cảm lớn lao khi gặp được ánh sáng đẹp đẽ tỏa ra từ cuộc sống và sâu thẳm tâm hồn chàng thanh niên trẻ kia.
BÁC LÁI XE: Ba mươi năm cầm vô lăng, lái những chuyến xe đường dài, bác vẫn chắc tay lái, cần mẫn chở biết bao hành khách và đã có rất nhiều trải nghiệm thú vị với công việc vất vả ngược xuôi đầy hiểm nguy này. Bác sẵn sàng sẻ chia, trò chuyện với khách, giới thiệu cho ông họa sĩ và cô kĩ sư nhiều điều, nhiều kỉ niệm gắn với những câu chuyện hấp dẫn mới lạ. Và chính bác lái xe vui tính ấy cũng xúc động, cũng ấn tượng bởi ánh sáng rực rỡ tỏa rạng từ tâm hồn anh thanh niên, cũng nhìn thấu vẻ đẹp con người anh, nên lời kể của bác về anh thanh niên mới thật dí dỏm mà chứa chan tình cảm trân trọng.
ÔNG KỸ SƯ Ở VƯỜN RAU SA PA VÀ ANH CÁN BỘ NGHIÊN CỨU BẢN ĐỒ SÉT: tuy chỉ xuất hiện trong phút chốc qua lời kể của anh thanh niên nhưng cũng đem lại ánh sáng bởi vẻ đẹp tâm hồn đáng trân trọng của người lao động mưới. Ông kỹ sư ở vườn rau Sa Pa, như một con ong chăm chỉ đem mật ngọt cho đời, ngày ngày cần mẫn ngồi trong vườn rình xem cách ong lấy phấn hoa, rồi tự tay thụ phấn cho hàng nghìn cây su hào để tìm phương pháp tốt nhất cho củ su hào ngon hơn, ngọt hơn. Rồi anh cán bộ vẽ bản đồ sét mười một năm trời không hề xa cơ quan, lúc nào cũng trong tư thế sẵn sàng chờ sét. Cảm động hơn, “trán đồng chí cứ hói dần đi”, chỉ vì một cái bản đồ sét, anh đã phải hi sinh cuộc đời và tương lai của mình cho đất nước, không hề lo cho cuộc sống cá nhân sau này.
NGHỆ THUẬT: Từ giọng điệu đến ngôn ngữ kể chuyện đều giàu chất tạo hình, chất nhạc nhẹ nhàng, êm anhư một bài thơ. Tuy có đôi lúc sôi nổi nhưng chủ yếu truyện vẫn mang giọng điệu chậm rãi, khoan thai. Đặc biệt, ngôn ngữ truyện như dòng nước mát trôi vào tâm trí người đọc, khơi gợi bao khao khát về một vùng đất lặng lẽ và thơ mộng. Bằng lời văn mượt mà, trau truốt, đầy chất suy tư, một ngôn ngữ như được chắp cánh thơ, nâng người đọc đến những rung cảm thẩm mỹ sâu sắc, truyện “Lặng lẽ Sa Pa” mang chất thơ bàng bạc, tạo sắc điệu riêng của tác phẩm.
KẾT BÀI: Có thể khẳng định, qua truyện ngắn “Lặng lẽ Sa Pa” bàng bạc chất thơ, Nguyễn Thành Long - một cây bút cây bút văn xuôi tài ba, giàu chất kí, đã không tô hồng mà chỉ thoáng gợi lên “một trang đời, một mảng, một nét của cuộc sống chắt ra”, thấm thía vô cùng. Thế hệ người đọc chúng ta hiện nay, như nghe thấy được những lời khuyên nhủ nhỏ nhẹ, tâm tình của nhà văn, thêm yêu cuộc sống, yêu con người và tự thấy mình phải sống đẹp, sống có ích, phải là một bông hoa nhỏ góp vào hương thơm ngát của đất trời cuộc sống, như Bác Hồ kính yêu từng nói: “Mỗi người tốt là một bông hoa đẹp, cả dân tộc ta là một vườn hoa đẹp”.
*Eo ui hồi í gói gọn bài này trong 3 trang A4 quả thực là một niềm zui sướng khôn xít, còn bây giờ (lớp 11) mà viết cái gì sang trang 3 là bắt đầu cảm thấy hoang mang no nắng vì quá dài, không học nổi :<
❤ _by_banhmithiu_
